Ο καύσωνας «καίει» και τη διεθνή οικονομία
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα κάμπτουν την παραγωγικότητα, μειώνουν τον ρυθμό ανάπτυξης και ήδη πλήττουν τον τουρισμό
24.07.2023 • 15:34
Στη διάρκεια της εβδομάδας κι ενώ η λαίλαπα των πυρκαγιών άφηνε πίσω της κατεστραμμένα δάση, χωριά και σπίτια, και τα ΜΜΕ έδιναν διαρκώς οδηγίες για την προστασία των πολιτών από τον καύσωνα, δόθηκε στη δημοσιότητα έρευνα σύμφωνα με την οποία πλήττεται από τον καύσωνα η λεγόμενη «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας, όπως είθισται πλέον να χαρακτηρίζεται ο τουρισμός. Ο λόγος για έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ταξιδίων σχετική όχι μόνον με τη χώρα μας, αλλά γενικότερα με τις μεσογειακές χώρες, που όπως προκύπτει αρχίζουν να χάνουν την αίγλη τους ως τουριστικοί προορισμοί όταν πρόκειται για τους ζεστούς μήνες. Σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα, οι επίδοξοι επισκέπτες των μεσογειακών χωρών είναι κατά 10% λιγότεροι και μάλιστα όχι μόνον για τους καυτούς μήνες του καλοκαιριού, αλλά για όλη τη ζεστή περίοδο από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο. Η έρευνα είναι εμπεριστατωμένη, με μαρτυρίες ταξιδιωτών από τις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά που συνήθιζαν να ταξιδεύουν το καλοκαίρι στις θερμές χώρες του Νότου για τις διακοπές τους αλλά σκέπτονται πλέον να παραθερίζουν σε δροσερές περιοχές της χώρας τους.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 το κόστος από τους ακραίους καύσωνες ίσως έχει φτάσει σήμερα έως και στα 29,3 τρισ. δολάρια.
Δεν είναι η μόνη έρευνα που εντοπίζει τις επιπτώσεις του καύσωνα στις οικονομίες, ούτε ο τουρισμός είναι ο μοναδικός τομέας που αποδεικνύεται επιρρεπής στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Προκύπτει από έρευνες ακαδημαϊκών φορέων πως οι υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες κάμπτουν σημαντικά την παραγωγικότητα των εργαζομένων, μειώνουν τον ρυθμό ανάπτυξης, πλήττουν την αγροτική παραγωγή, προκαλούν υπερκατανάλωση ενέργειας, δημιουργούν προβλήματα στη ναυσιπλοΐα και στο διεθνές εμπόριο διά θαλάσσης και φέρνουν ακόμη και τα συστήματα υγείας στα όριά τους. Πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Dartmouth που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Science Advances υπολογίζει πως από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι ακραίοι καύσωνες είχαν ήδη κοστίσει στην παγκόσμια οικονομία τουλάχιστον 16 τρισ. δολ. Πιθανολογεί, έτσι, πως το κόστος ίσως έχει φτάσει σήμερα έως και στα 29,3 τρισ. δολ. Δεν πρόκειται για έναν θεωρητικό υπολογισμό, αλλά για ένα άθροισμα που προκύπτει από τις επιπτώσεις των ακραία υψηλών θερμοκρασιών στην παραγωγικότητα των εργαζομένων, στην αγροτική παραγωγή και στην ανθρώπινη υγεία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα συστήματα υγείας. Και η δυσοίωνη επωδός που πλέον τείνει να συνοδεύει σχεδόν κάθε έρευνα, ανεξαρτήτως αντικειμένου, «οι φτωχότεροι του κόσμου και οι χώρες που εκπέμπουν τα λιγότερα καυσαέρια πλήττονται και υποφέρουν περισσότερο». Ειδικότερα η έρευνα διαπίστωσε πως η οικονομική ζημία που προκαλεί ο καύσωνας στις πλουσιότερες γεωγραφικές περιοχές περιορίζεται κατά μέσον όρο στο 1,5% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους, αλλά στις περιοχές χαμηλού εισοδήματος φτάνει στο 6,7% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Η παραγωγικότητα των εργαζομένων μειώνεται σημαντικά όταν πρόκειται για εργασίες που απαιτούν δραστηριότητα σε εξωτερικούς χώρους, οπότε και οι επιπτώσεις από τις υψηλές θερμοκρασίες στις ανθρώπινες αντοχές είναι σαφώς μεγαλύτερες. Πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Μηχανολόγων (IMEchE) κατέγραψε συγκεκριμένα επαγγέλματα που πλήττονται άμεσα από την άνοδο της θερμοκρασίας. Οπως καταγράφει η εν λόγω έρευνα, οι εργαζόμενοι σε βιομηχανίες, όπως και στον κλάδο των κατασκευών, εργάζονται λιγότερες ώρες όταν η θερμοκρασία είναι υψηλή, αλλά σε μικρότερο βαθμό μειώνεται και η απόδοση εργαζομένων σε κλειστούς χώρους, όπως το λιανικό εμπόριο, οι υπηρεσίες και ο χρηματοπιστωτικός τομέας.
Μεγάλη η ζημιά για την Αθήνα
Επειτα από πρόσφατη έρευνά του το ίδρυμα Adrienne Arsht Rockefeller μετέφρασε σε ποσοτικούς οικονομικούς όρους τις επιπτώσεις του καύσωνα στην παραγωγικότητα των εργαζομένων σε μια σειρά πόλεων που καλύπτουν μεγάλο μέρος του πλανήτη. Σε ό,τι αφορά την Αθήνα προβλέπει πως η απώλεια παραγωγικότητας μέχρι το 2050 θα έχει επιφέρει απώλεια 230 εκατ. δολ. από την οικονομία της. Η ίδια μελέτη διαπιστώνει πως η απώλεια παραγωγικότητας εξαιτίας της ζέστης φτάνει να κοστίζει στις Ηνωμένες Πολιτείες περίπου 100 δισ. δολ. τον χρόνο, ενώ άλλη μελέτη της Vivid Economics, που καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα, προεξοφλεί πως η ζημιά από τον καύσωνα στην οικονομία της υπερδύναμης θα φτάσει πλέον στα 500 δισ. δολ. το 2050.
Το ίδρυμα Adrienne Arsht Rockefeller διαπιστώνει πως οι τομείς που πλήττονται στον μέγιστο βαθμό από τις υψηλές θερμοκρασίες είναι οι κατασκευές και η αγροτική παραγωγή, όπως είναι αυτονόητο, δεδομένου ότι απαιτούν φυσική δραστηριότητα σε εξωτερικούς χώρους. Προβλέπει πως μέχρι το 2050 οι υψηλές θερμοκρασίες θα έχουν μειώσει κατά 3,5% την οικονομική δραστηριότητα του κατασκευαστικού κλάδου, που μεταφράζεται σε απώλεια 1,2 δισ. δολ. ετησίως.
Σε ό,τι αφορά την αγροτική παραγωγή, εκτιμά πως θα έχει χάσει το 3,7% της οικονομικής της δραστηριότητας, που ισοδυναμεί με 130,7 εκατ. δολ. ετησίως. Και βέβαια, η μείωση της σοδειάς και ιδιαιτέρως σε αναγκαία είδη μεγάλης διατροφικής αξίας θα αποτελεί εφεξής μείζων πλήγμα που δέχονται οι οικονομίες από τους καύσωνες.
Εχει εξακριβωθεί ότι στην αγροτική παραγωγή οι συγκριτικά υψηλές θερμοκρασίες από 29 έως 32 βαθμούς Κελσίου ευνοούν τις καλλιέργειες. Η σοδειά πλήττεται όμως όταν ανέβει περισσότερο η θερμοκρασία και η ζημιά γίνεται αισθητή στη σοδειά καλαμποκιού, σόγιας
και μπαμπακιού.
Φέτος, όμως, ο καύσωνας στο μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού Νότου πλήττει τη σοδειά του αναντικατάστατου ως προς τη διατροφική του αξία ελαιόλαδου. Οι υψηλές θερμοκρασίες που σημειώθηκαν πρόωρα φέτος την Ισπανία από τους ανοιξιάτικους μήνες έχουν περιορίσει τη σοδειά στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων σχεδόν 10 ετών. Πρόκειται για τη χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή ελιάς στον κόσμο, η οποία, σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου, φέτος θα παράγει στην καλύτερη περίπτωση 850.000 τόνους, όταν η συνήθης παραγωγή ήταν γύρω στο 1,3 εκατ. τόνους ετησίως. Αντίστοιχη ζημιά αναμένεται, άλλωστε, στην παραγωγή της Ιταλίας και της Πορτογαλίας και όχι μόνον σε ό,τι αφορά το ελαιόλαδο, αλλά και τις ντομάτες και τα φρούτα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προειδοποιήσει για τον κίνδυνο ελλείψεων βασικών ειδών διατροφής μετά τη σημαντική πτώση της παραγωγής ως συνεπακόλουθο του καύσωνα και της ξηρασίας σε περισσότερο από τον μισό Νότο της Ευρώπης.
Στερεύουν οι ποταμοί, πλήττοντας εμπόριο και ενέργεια
Από τις πλέον ανησυχητικές επιπτώσεις των υψηλών θερμοκρασιών και της συνεπακόλουθης ξηρασίας είναι η πτώση του επιπέδου των υδάτων στους ποταμούς της Ευρώπης. Η πτώση των υδάτων έχει πολυσχιδείς επιπτώσεις στην οικονομία, καθώς επηρεάζει πολλούς και διάφορους κλάδους. Πρώτος και κύριος που πλήττεται είναι το διεθνές εμπόριο. Οταν έχουν υποχωρήσει σημαντικά τα νερά δυσχεραίνεται ή μπορεί ακόμη και να καταστεί αδύνατη η διέλευση πλοίων που μεταφέρουν εμπορικά φορτία και αντιπροσωπεύουν σημαντική μερίδα του παγκόσμιου εμπορίου.
Την τελευταία πενταετία περίπου ηχεί ως κώδωνας κινδύνου η υποχώρηση του επιπέδου των υδάτων στον Ρήνο, τη σημαντικότερη υδάτινη οδό που συνδέει τις βιομηχανικές ζώνες της Ελβετίας, της Γερμανίας και της Δανίας. Το ύψος των νερών του Ρήνου βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί από τη δεκαετία του 1970, σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Gavekal Research. Οπως υπογραμμίζει η εν λόγω εταιρεία, αυτό συνεπάγεται «ουσιαστικά μειωμένη κίνηση εμπορευμάτων, περιστασιακά κυκλοφοριακή συμφόρηση και κατά συνέπεια άνοδο των ναύλων και του κόστους παράδοσης των προϊόντων». Μιλώντας με αμιγώς οικονομικούς όρους, τα τελευταία σχετικά στοιχεία αφορούν το 2018, όταν η υποχώρηση του νερού ήταν μικρότερη σε σύγκριση με την τελευταία διετία. Και όμως τότε το δεύτερο εξάμηνο του έτους μειώθηκε η παραγωγή των φαρμακοβιομηχανιών και των χημικών βιομηχανιών κατά 15%.
Παράλληλα, η μείωση του όγκου των υδάτων σημαίνει πως θα παράγεται λιγότερη υδροηλεκτρική ενέργεια. Τα τελευταία στοιχεία καταδεικνύουν πράγματι πως η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας βρίσκεται σε σαφώς χαμηλότερα επίπεδα από τα συνήθη σε Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία. Το ίδιο ισχύει και για τη βιομηχανική παραγωγή, αλλά και για τις πυρηνικές μονάδες της Ευρώπης, καθώς εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την επάρκεια νερού για την απαιτούμενη ψύξη τους. Οπως υπογραμμίζουν στελέχη της Gavekal Research, κάθε ένα από αυτά τα προβλήματα φαίνεται θεωρητικά διαχειρίσιμο όταν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο του. Δεν ισχύει όμως το ίδιο όταν συντρέχουν όλοι αυτοί οι παράγοντες μαζί και μάλιστα σε μια ούτως ή άλλως αρνητική συγκυρία, που στοιχειοθετούν τα προβλήματα στην προσφορά και η ενεργειακή κρίση. Πέραν όλων αυτών, ακαδημαϊκοί και φορείς που μελετούν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη καταγράφουν και άλλες επιπτώσεις λιγότερο ευδιάκριτες, αλλά ενδεχομένως εξίσου σημαντικές. Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να επηρεάσουν ή και να καταστρέψουν υποδομές που έχουν κατασκευαστεί χωρίς πρόβλεψη για την προστασία τους από τη ζέστη. Ενδεικτικό ένα συμβάν το 2021, όταν οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες στο Λούτον, μια πόλη 30 χλμ. βόρεια του Λονδίνου, είχαν σαν αποτέλεσμα να λιώσει ένας διάδρομος του αεροδρομίου, εμποδίζοντας την εκτέλεση των πτήσεων για πολλές ώρες.
Απώλειες
Σε μελέτη της από το 2019 η Παγκόσμια Οργάνωση Εργασίας κατέστησε σαφές ότι όσο επιδεινώνεται η κλιματική κρίση τόσο αυξάνονται οι απώλειες για την παγκόσμια οικονομία, καθώς υπογράμμισε πως «η ζημία στην οικονομία από τους καύσωνες υπολογιζόταν στα 280 δισ. δολ. το 1995, αλλά το 2030 αναμένεται να φτάσει στα 2,4 τρισ. δολ.».
16 τρισ. δολάρια υπολογίζεται ότι έχασε η παγκόσμια οικονομία μέσα σε 30 χρόνια εξαιτίας των επιπτώσεων του καύσωνα.
Συναγερμός
Η Ισπανίδα υπουργός Εργασίας Γιολάντα Ντίαζ έχει από τον Μάιο ανακοινώσει πως όταν η μετεωρολογική υπηρεσία της χώρας ορίζει την κατάσταση σε «πορτοκαλί» ή «κόκκινο» συναγερμό, τότε «θα απαγορευτούν ορισμένες εργασίες που γίνονται στη διάρκεια της ημέρας». Ανάμεσά τους ο ζωτικής σημασίας τομέας της αγροτικής παραγωγής, που προϋποθέτει σκληρή εργασία στην ύπαιθρο, αλλά και το επάγγελμα των οδοκαθαριστών.
0,15 έως 0,25 εκατοστιαίες μονάδες μειώνεται η ετήσια ανάπτυξη στις ΗΠΑ για κάθε βαθμό Κελσίου πάνω από το κανονικό για την εποχή.
Οι κίνδυνοι
Στην πρόσφατη έκθεσή του το ινστιτούτο μηχανολόγων IMechE τονίζει πως «η καλή θερμοκρασία είναι πολύ σημαντική στους χώρους εργασίας και όταν δεν υπάρχει επιδεινώνονται όλα, το ηθικό των εργαζομένων, η παραγωγικότητα, η υγεία και η ασφάλειά τους». Προσθέτει πως «υπάρχει ένα ευρύτατο φάσμα προβλημάτων, όπως ο αυξημένος κίνδυνος εργατικών ατυχημάτων, καθώς η συγκέντρωση των ανθρώπων είναι μειωμένη σε συνθήκες καύσωνα».
ΠΗΓΗ >> https://www.kathimerini.gr/visual/infographics/562534297/o-kaysonas-kaiei-kai-ti-diethni-oikonomia/