H πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του όρου “Μαύρη Παρασκευή” δεν αφορούσε τα ψώνια μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών – όπου οι Αμερικάνοι συρρέουν εθιμοτυπικά έξω από τα πολυκαταστήματα που βγάζουν τα προϊόντα τους σε εξωφρενικά χαμηλές τιμές – αλλά μια οικονομική κρίση.

Πιο συγκεκριμένα, την κατάρρευση της αγοράς χρυσού των ΗΠΑ στις 24 Σεπτεμβρίου 1869. Το 1869, οι ΗΠΑ είχαν δύο μορφές νομίσματος, το χρυσό και τα πράσινα δολάρια. Τα greenbacks, το χάρτινο χρήμα που έχουμε και σήμερα, δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, ο οποίος τελείωσε μόλις 4 χρόνια νωρίτερα από το 69. Πριν, τα χρήματα βασίζονταν σε χρυσό και ασήμι, ενώ όλα τα οικονομικά των ΗΠΑ και ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός ήταν συνδεδεμένα με την ποσότητα των πολύτιμων μετάλλων που κυκλοφορούσαν στη χώρα.

Εκμεταλλευόμενοι αυτό το γεγονός δύο διαβόητοι, αδίστακτοι χρηματιστές της Wall Street, ο Jay Gould και ο Jim Fisk, συνεργάστηκαν για να αγοράσουν όσο περισσότερο χρυσό της χώρας μπορούσαν, ελπίζοντας να εκτοξεύσουν την τιμή του στα ύψη και να τον πουλήσουν με εκπληκτικά κέρδη. Εκείνη την Παρασκευή του Σεπτεμβρίου, η συνωμοσία τους τελικά αποκαλύφθηκε, στέλνοντας έτσι το χρηματιστήριο σε μια ελεύθερη πτώση και χρεοκοπώντας τους πάντες, από τους βαρόνους της Wall Street μέχρι τους αγρότες. Η μέρα ονομάστηκε δικαιολογημένα Black Friday.

Από το χρηματιστήριο στα καταστήματα

Αν και η Black Friday κάποτε ήταν ο λόγος δυστυχίας πολλών ανθρώπων που είδαν τις μετοχές τους, ή τα λεφτά που πολύ απλά είχαν στην άκρη να μειώνονται, σήμερα αποτελεί για τους καταναλωτές μια ημέρα χαράς. Ο λόγος είναι οι αμέτρητες προσφορές που βγαίνουν εκείνη την ημέρα – ή την εβδομάδα, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα – σε διάφορα προϊόντα λιανικής.
Η Μαύρη Παρασκευή ωστόσο, έγινε ένας όρος που περιέγραφε μια ακόμα αρνητική κατάσταση πριν γίνει η ημέρα σύμβολο των οικονομικών αγορών που είναι σήμερα. Πίσω στη δεκαετία του 1950, η αστυνομία της πόλης της Φιλαδέλφειας χρησιμοποιούσε τον όρο για να περιγράψει το χάος που ακολουθούσε την επομένη της Ημέρας των Ευχαριστιών, όταν ορδές αγοραστών και τουριστών από τα προάστια κατέκλυζαν την πόλη ενόψει του μεγάλου ποδοσφαιρικού αγώνα Στρατού-Ναυτικού που γινόταν κάθε χρόνο εκείνο το Σάββατο.

Οι αστυνομικοί της Φιλαδέλφειας όχι μόνο δεν μπορούσαν να πάρουν ρεπό την ημέρα αυτή, αλλά έπρεπε να δουλεύουν πολύ μεγάλες βάρδιες για να αντιμετωπίσουν τον επιπλέον κόσμο και την κίνηση. Οι κλέφτες καταστημάτων εκμεταλλεύονταν το αδιαχώρητο που επικρατούσε στα καταστήματα, κλέβοντας εκατοντάδες εμπορεύματα, αυξάνοντας τον πονοκέφαλο των διωκτικών αρχών.

Κάποια στιγμή στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ωστόσο, οι λιανοπωλητές βρήκαν έναν τρόπο να επανεφεύρουν τη Μαύρη Παρασκευή και να τη μετατρέψουν σε κάτι που αντανακλούσε θετικά, αντί αρνητικά, αυτούς και τους πελάτες τους. Το αποτέλεσμα ήταν να επικρατήσει η αντίληψη ότι η ημέρα μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών σηματοδοτούσε την περίσταση κατά την οποία τα καταστήματα της Αμερικής έβγαζαν επιτέλους κέρδη. Η ιστορία της Μαύρης Παρασκευής καθιερώθηκε, εξαπλώθηκε και μεταμορφώθηκε σε ένα τετραήμερο γεγονός, γεννώντας και άλλες “γιορτές λιανικής πώλησης“, όπως το Small Business Saturday/Sunday και η Cyber Monday. Τα καταστήματα άρχισαν να ανοίγουν όλο και νωρίτερα εκείνη την Παρασκευή, ενώ η Ελλάδα που αντέγραψε τον όρο τα τελευταία χρόνια, βλέπει τις επιχειρήσεις της να εφαρμόζουν την εκπτωτική της φιλοσοφία καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας που περιέχει την Black Friday.

Δείτε Βίντεο: Η Ιστορία της Black Friday

Πόσο καλές είναι όντως οι προσφορές της;

Πολλοί αναρωτούνται αν όντως οι προσφορές αξίζουν, ή αν η ημέρα αποτελεί απλώς ένα προωθητικό τρικ. Η απάντηση μπορεί να κρύβεται κάπου ανάμεσα στα δυο. Οι επικριτές του θεσμού εξηγούν πώς σίγουρα μέσα σε ένα καπιταλιστικό πλαίσιο όπου ο υπερκαταναλωτισμός κυβερνά, η επιπλέον πίεση που μας ασκεί η Black Friday, με εκφράσεις τύπου “Αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία για να κάνετε τις αγορές σας” – ακόμα και όταν το πορτοφόλι μας είναι άδειο -, δεν αποβαίνει σε τίποτα το θετικό. Είναι σαν η Black Friday στολίζει με το πρόσχημα των εκπτώσεων και του εορταστικού πνεύματος, την αισχροκέρδεια, “χαϊδεύοντας” τις υπερκαταναλωτικές μας τάσεις.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το κοινό που όντως απολαμβάνει τον εκπτωτικό χαρακτήρα της ημέρας και που πραγματικά επωφελείται από αυτόν. Πολλές επιχειρήσεις όντως προσφέρουν σημαντικές μειώσεις στις τιμές τους, με αποτέλεσμα το κοινό να μπορεί να αποκτήσει κάτι που επιθυμούσε καιρό. Φυσικά, υπάρχει και η αρνητική πλευρά σε όλο αυτό, με πολλά καταστήματα που ανεβάζουν την τιμή του προϊόντος λίγες εβδομάδες πριν, για να φανεί η μεγάλη διαφορά της έκπτωσης λόγω Black Friday. Ίσως πριν ο θεσμός διαδοθεί τόσο πολύ, η Black Friday ήταν πιο απλή και οι άνθρωποι που αγόραζαν μια ποικιλία αγαθών, εξοικονομούσαν συνολικά περισσότερα χρήματα. Σήμερα ο καταναλωτής καλείται να περιηγηθεί μόνος του σε ένα ατελείωτο πλέγμα από προσφορές, προωθητικές ενέργειες, διαφημίσεις και αμέτρητες επιλογές πραγμάτων – που ίσως τελικά να μην χρειάζεται. Είναι σίγουρα δυσκολότερο να βρούμε τις πιο αξιόπιστες και καλές προσφορές και να παραμείνουμε πιστοί στον αγοραστικό μας στόχο.

Δείτε Βίντεο: Οι 5 “παγίδες” της Black Friday και πώς να τις αποφύγετε

Θα έχουμε όλοι να μοιραστούμε ιστορίες από διάφορες αγορές μας αυτή την ημέρα που τελικά ήταν επιτυχημένες και άλλες που το μετανιώσαμε, αφού ξοδέψαμε περισσότερα από ότι θέλαμε τελικά, παρασυρόμενοι από το εκπτωτικό πνεύμα. Η σύντομη απάντηση λοιπόν, στην ερώτηση του τίτλου, είναι ότι όχι δεν αξίζουν όλες οι προσφορές της Black Friday.

Μερικές είναι καλές και μερικές άλλες όχι. Κυριότερα όμως, ο λόγος ύπαρξης του άρθρου είναι να γνωστοποιήσει αυτό το δεδομένο και ίσως να σας κάνει να ξανασκεφτείτε το που και το σε τι θα δαπανήσετε τα χρήματά σας.