«Η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο θα αμφισβητήσει έμπρακτα το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο»
-Νικόλας Ζηργάνος
Επί σειρά ετών στην Ελλάδα έχει κυριαρχήσει ένα δίλημμα εσφαλμένο, ότι τυχόν συμφωνία οδηγεί σε απώλεια δικαιωμάτων. Το αντίθετο είναι το ορθό.
Αυτό που προέχει είναι να επιτευχθεί συμφωνία για ΑΟΖ με την Αίγυπτο ως πράξη προσβολής και έμπρακτης αμφισβήτησης στην περιοχή από τον 28ο έως τον 26ο μεσημβρινό, εκεί που συμπίπτει το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, τονίζει στη συνέντευξή του στην «Εφ.Συν.» ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Πέτρος Λιάκουρας, και απαντά θετικά, υπό προϋποθέσεις, στη μερική οριοθέτηση με την Αίγυπτο, στον βαθμό που δεν μπορεί τώρα να γίνει συνολική, χωρίς ωστόσο η Αθήνα να παραιτείται από τα δικαιώματά της ανατολικότερα του 28ου μεσημβρινού, όπου πρέπει να γίνει μια συνολική οριοθέτηση μεταξύ, όμως, όλων των χωρών, χωρίς να αποκλείεται οποιοδήποτε παράκτιο κράτος της περιοχής αυτής.
Σημειώνει επίσης πως η Λιβύη αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο προσφυγής για το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο σε άλλα παράκτια κράτη, ενώ θεωρεί πως η προσφυγή στη διεθνή Δικαιοσύνη είναι μια ασφαλής διέξοδος.
• Πώς αποτιμάτε τη συμφωνία για ΑΟΖ με την Ιταλία συνολικά;
Κάθε συμφωνία είναι στα θετικά της διπλωματίας, ως ζήτημα αρχής. Δεν πρέπει να υπάρχουν εκκρεμότητες, ιδιαιτέρως όσον αφορά διαφορές, αλλά και δεν πρέπει να υπάρχει αδράνεια, όσον αφορά σε αξιοποίηση θεσμών του διεθνούς δικαίου και ειδικά του δικαίου θάλασσας που η συμφωνία είναι απαραίτητη προκειμένου ένα κράτος να απολαύσει δικαιώματα που απορρέουν από τη Σύμβαση του Δικαίου Θάλασσας. Τέτοια είναι η περίπτωση της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών.
Επί σειρά ετών στην Ελλάδα έχει κυριαρχήσει ένα δίλημμα εσφαλμένο, ότι τυχόν συμφωνία οδηγεί σε απώλεια δικαιωμάτων. Το αντίθετο είναι το ορθό. Η συμφωνία κατοχυρώνει τα κυριαρχικά δικαιώματα του κάθε κράτους, όταν οι ακτές του δεν μπορούν να εξαντλούν το όριο των 200 μιλίων και δημιουργούνται επικαλύψεις διεκδικήσεων με το αντικείμενο κράτος. Σε αυτήν την περίπτωση απαιτείται συμφωνία οριοθέτησης. Και σε περίπτωση που η διαπραγμάτευση, ως προϋπόθεση για τη συμφωνία, δεν ευοδώσει, τότε υπάρχει η διέξοδος της προσφυγής στη διεθνή Δικαιοσύνη. Αυτά προβλέπει το διεθνές δίκαιο που ορθά επικαλούμαστε.
Η συμφωνία της 9ης Ιουνίου περί οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών της Ελλάδας με την Ιταλία έχει ως επίκεντρο την αλιεία, που διέπεται από το καθεστώς της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Είναι ενέργεια όχι μόνο συμβολισμού, αλλά, με εργαλείο τον διάλογο και κίνητρο το θετικό αποτέλεσμα, κινητοποιεί τη βούληση να ολοκληρωθούν και άλλες συμφωνίες οριοθέτησης.
Με τη συμφωνημένη οριοθέτηση θα κηρυχθεί απόκτηση ΑΟΖ, τίτλος που δεν απονέμεται αυτοδικαίως στο κάθε κράτος, με τον οποίο ασκεί τα κυριαρχικά δικαιώματα. Παρότι υπήρχε η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας με τη συμφωνία του 1977, επιβάλλεται άλλη για την οριοθέτηση της θαλάσσιας στήλης, διότι όπως έχει υπογραμμίσει το Διεθνές Δικαστήριο, ενώ δεν νοείται ΑΟΖ χωρίς αντίστοιχη υφαλοκρηπίδα, εν τούτοις στην υφαλοκρηπίδα δεν εννοείται και η αντίστοιχη ΑΟΖ. Η ΑΟΖ δεν είναι ένα αυτόματο δικαίωμα που επεκτείνεται εν τη απουσία συμφωνίας. Επιπλέον, η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ με τη Σύμβαση του 1982 συμπίπτει.
Η συμφωνία οριοθέτησης του 1977, στην οποία στηρίχθηκε η συμφωνία της 9ης Ιουνίου, δεν έγινε επί τη βάσει μιας γεωμετρικής μεθόδου οριοθέτησης μέσης γραμμής, αλλά με προσαρμογές, σε πνεύμα συμβιβασμού, ισοσκελίζοντας με αποζημιώσεις μείωση επήρειας μόνο μικρών νησιών και από τις δύο πλευρές. Βέβαια η Ιταλία έχει προϊστορία με τα νησιά Παντελερία και Λαμπεντούζα, στα οποία στη συμφωνία με την Τυνησία απέδωσε μηδενική επήρεια, όντας αυτά στη μέση γραμμή οριοθέτησης. Κατά τα άλλα η Ιταλία είναι οπαδός της μέσης γραμμής.
Το αποτέλεσμα της συμφωνίας του 1977 είναι μέση γραμμή, όμως με τη λογική ότι έχει κατανεμηθεί ισότιμα το εμβαδόν των αντίστοιχων περιοχών υφαλοκρηπίδας ανάμεσα στα δύο κράτη, όπως εάν θα είχε ακολουθηθεί η γεωμετρική μέση γραμμή. Οσον αφορά τη μειωμένη επήρεια ως αποτέλεσμα διμερούς συμφωνίας, ενώ μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά προηγούμενο, εν τούτοις πρέπει να κατανοείται ότι κάθε οριοθέτηση είναι διαφορετική και ενεργείται με βάση τα ειδικότερα γεωγραφικά δεδομένα, ούτε a priori συνιστά δέσμευση.
• Είναι το κλείσιμο των κόλπων και τα 12 μίλια στο Ιόνιο το επόμενο ενδεδειγμένο βήμα;
Θα μπορούσε να είχε γίνει επέκταση στα 12 μίλια με προηγούμενο κλείσιμο κόλπων και χάραξη ευθειών γραμμών βάσης για τις έντονες εσοχές της φυσικής ακτογραμμής, πριν την οριοθέτηση. Αυτό θα απέκλειε τους Ιταλούς αλιείς να συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται στο μεσοδιάστημα από τα 6 έως τα 12 μίλα. Ακολουθήθηκε η συμβιβαστική φόρμουλα να προβλεφθούν οι όροι της αλιευτικής δραστηριότητας των Ιταλών αλιέων με τροποποίηση του κανονισμού κοινής αλιευτικής πολιτικής της Ε.Ε.
Η μόνη περίπτωση να εμποδίζεται η εκ των υστέρων επέκταση αιγιαλίτιδας ζώνης θα ήταν αν προκαλείται καταπάτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ του άλλου κράτους μετά την οριοθέτηση. Γι’ αυτό και το Διεθνές Δικαστήριο το ανέδειξε ως κανόνα στην απόφαση Qatar/Bahrain του 2001. Εξ αντιδιαστολής, είναι δυνατόν να υποστηριχθεί έγκυρα ότι δεν εμποδίζεται η εκ των υστέρων επέκτασή της αν δεν προκαλείται καταπάτηση υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ του άλλου κράτους. Εξάλλου μπορεί να δικαιολογηθεί εφόσον στην παρούσα συμφωνία πρόκειται για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών πολλαπλών χρήσεων.
Μία πάγια στάση της χώρας, εκτός από την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης, είναι και το κλείσιμο κόλπων και χάραξη ευθειών γραμμών βάσης, αυξάνοντας περιοχές εθνικής κυριαρχίας, με απόλυτο σεβασμό στους κανόνες που προβλέπει η Σύμβαση ’82 και στη διεθνή ναυσιπλοΐα. Εξάλλου η λογική του δικαίου θάλασσας για τις θαλάσσιες ζώνες έχει δομηθεί με την τέχνη των συμβιβασμών, στηριγμένο στις απαιτήσεις ανάμεσα στα παράκτια κράτη και στα τρίτα κράτη που είναι τα κράτη χρήστες.
• Γιατί δεν κλείνει η διαπραγμάτευση με την Αίγυπτο; Είναι δυνατή μια μερική οριοθέτηση;
Τα κράτη έχουν απόψεις και τις υποβάλλουν και επιχειρούν να συμβιβάσουν εύλογα συμφέροντα. Μία επιτυχημένη διαπραγμάτευση πρέπει να κινείται επί τη βάσει αρχών και αντικειμενικών κριτηρίων. Ποτέ διαπραγμάτευση επί τη βάσει θέσεων δεν έχει επιτυχή κατάληξη.
Ούτε η λογική του παζαριού είναι μια σύγχρονη εκδοχή της διαπραγμάτευσης. Απαιτείται χρόνος για να υπάρξει μια συμφωνία όπου η αποδοχή της θα σημαίνει αντανάκλαση της βούλησης των συμβαλλομένων και την εδραίωση μιας συμβατικής σχέσης μακρόπνοου χαρακτήρα. Ειδικά για οριοθετήσεις θαλάσσιων ζωνών οι διαπραγματεύσεις δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Διακυβεύονται κυριαρχικά δικαιώματα.
Δεν είναι μόνο η διαφορά ως προς την ερμηνεία, αλλά και η αποτύπωση στον χάρτη των ορίων, μια δύσκολη εξίσωση. Ακόμη και για κράτη με κουλτούρα διαλόγου και συμβιβασμών η διαδικασία είναι μακρά. Στο θέμα της Αιγύπτου υπάρχει και το πρόβλημα ότι πρέπει προηγουμένως να βρουν μια κοινή συνισταμένη οι διαφορετικές απόψεις που κυριαρχούν, ώστε να εκδηλώνονται ενιαία στη διαδικασία με την Ελλάδα.
Βεβαίως, όπου υπάρχει βούληση και μάλιστα πολιτική, ειδικά από την πλευρά της Αιγύπτου, μπορεί να υπάρξει τρόπος και διέξοδος για να κλείσει επ’ ωφελεία ένα ζήτημα που δεν έχει ολοκληρωθεί.
Η εμπλοκή του Προέδρου Σίσι και του ΥΠΕΞ Σούκρι ως πολιτικών προϊσταμένων, θα είναι καταλυτική για την επίτευξη συμφωνίας που θα έχει τον κοινό στόχο να προσβάλει το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Πρόκειται για μια διαδικασία για την οποία δεν δικαιολογείται χρονοτριβή, δεδομένου μάλιστα ότι η Τουρκία και στο παρελθόν και τώρα υποδεικνύει προς την Αίγυπτο ποιες είναι οι απώλειές της σε υφαλοκρηπίδα εάν δεν οριοθετεί μαζί της, αντί να προτιμά την Ελλάδα, ή στο παρελθόν την Κύπρο.
Ως προς τη μερική οριοθέτηση: Αυτό που προφανώς προέχει είναι συμφωνία με την Αίγυπτο ως πράξη προσβολής και έμπρακτης αμφισβήτησης στην περιοχή από τον 28ο έως τον 26ο μεσημβρινό, εκεί που συμπίπτει το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο. Είναι μια καθαρή περίπτωση οριοθέτησης, υφίστανται δηλαδή οι κανονικές αντικείμενες ακτές, χωρίς να παρεμβάλλονται νόμιμες διεκδικήσεις άλλων χωρών.
Στην περιοχή αυτή η Τουρκία απείχε, αφού και οι διεκδικήσεις της που αναπαρήγε σε χάρτες σταματούσαν στον 28ο μεσημβρινό, τουλάχιστον ως τα τέλη του 2018. Και αυτή η περιοχή κατακλύζεται από την τουρκο-λιβυκή οριοθέτηση, που είναι προδήλως αβάσιμη και ζημιογόνος των εύλογων διεκδικήσεων της Ελλάδας. Με τη συμφωνία η χώρα θα κατοχυρώσει τα δικαιώματα που ευλόγως απαιτεί στην περιοχή και ταυτοχρόνως αίρεται όποια αμφισβήτηση από το κανονικό αντικείμενο κράτος. Ετσι αποκτά το δικαίωμα διεθνή υπόσταση.
Θα ήταν δυνατή μια μερική οριοθέτηση; Είναι δυνατόν η χώρα να ξεκινήσει από την πλέον ευάλωτη, σε βάρος των νόμιμων συμφερόντων της χώρας μας, περιοχή. Εκεί όπου οι δυνατότητες νομικά και πολιτικά είναι εφικτές, που το προδικάζει η φυσική γειτνίαση δύο μόνο κρατών, που έχουν εμπεδώσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης, σε περιοχή, όπου δεν παρεμβάλλονται νόμιμες διεκδικήσεις τρίτων κρατών. Αυτό δεν σημαίνει επ’ ουδενί ότι η χώρα θα παραιτηθεί από δικαιώματα ανατολικότερα.
Ούτε, όμως, ωφελεί να επιμείνουμε ότι αν δεν πάμε για όλη την περιοχή τότε καλύτερα να μην προχωρήσουμε σε καμία οριοθέτηση. Γίνεται προφανώς αντιληπτό ότι μια τέτοια εκδοχή είναι καταστροφική. Βεβαίως εννοείται ότι ανατολικά από τον 28ο μεσημβρινό πρέπει να γίνει μία συνολική οριοθέτηση μεταξύ, όμως, όλων των χωρών, χωρίς να αποκλείεται οποιοδήποτε παράκτιο κράτος της περιοχής αυτής.
• Πώς θα μπορούσαμε να καταργήσουμε το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο; Υπάρχει τρόπος μονομερούς δικαστικής προσφυγής κατά της Λιβύης για τη νομιμότητα τουρκο-λιβυκού μνημονίου;
Το μνημόνιο αυτό δεν είναι δυνατόν να ακυρωθεί από κανένα άλλο κράτος παρά μόνο από τα συμβαλλόμενα μέρη. Και αν τυχαίνει κάποιο από τα δύο μέρη να εγείρει λόγο ακυρότητάς του, θα πρέπει να επικαλεστεί κάποιο τυπικό ελάττωμα κατά τη σύναψη, που εκ πρώτης όψεως δεν προκύπτει. Για να ακυρωθεί από οποιοδήποτε μη συμβαλλόμενο κράτος, πρέπει να συντρέχει λόγος σύγκρουσης του περιεχομένου του μνημονίου με κανόνα αναγκαστικού δικαίου, που επίσης δεν υπάρχει.
Δυνατότητα προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο υπάρχει με την μία πλευρά του μνημονίου, τη Λιβύη. Η Λιβύη, με την επιστολή της προς τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, όπου εξηγεί το εγχείρημα με την οριοθέτηση με την Τουρκία, αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να δεχθεί προσφυγή από οποιοδήποτε γειτονικό παράκτιο κράτος το οποίο πιστεύει ότι παραβιάζονται τα κυριαρχικά δικαιώματα του με το μνημόνιο.
Να έχει δηλαδή μια τέτοια προσφυγή ένα ερώτημα να εξετάσει το Δικαστήριο: τη νομιμότητα του μνημονίου αυτού, προφανώς σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας. Θα ήταν όμως δυνατόν να ζητηθεί με κοινή προσφυγή και με τη Λιβύη να οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης ή και Αιγύπτου αν συμμετέχει στην προσφυγή.
Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο το Διεθνές Δικαστήριο θα εξετάσει κατά πρώτον την επήρεια των νησιών, της Κρήτης αν πρόκειται μόνο με τη Λιβύη, ή και της συστοιχίας των νησιών Ρόδου – Κρήτης που αυθαίρετα εξουδετερώνει με το μνημόνιο η Τουρκία, αν συμμετέχει και η Αίγυπτος. Η απόφαση είναι δυνατόν να επιφέρει πολλές μεταβολές. Και αν θεωρούμε ότι το άλλο μέσο είναι η συνολική διαπραγμάτευση, η προσφυγή στη διεθνή Δικαιοσύνη είναι μια ασφαλής διέξοδος. Προς τούτο μια νομική στρατηγική είναι σαφώς αναγκαία.
ΠΗΓΗ >>