Μορφή λερναίας ύδρας έχει πάρει η ιστορία της μεταφοράς «απαγορευμένου» ρωσικού πετρελαίου, ακόμη και στις ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι είναι εκείνες που σε συνεννόηση με κράτη της Δύσης επιβάλλουν συνεχώς ολοένα αυστηρότερες κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας. Τα συνολικά ομοσπονδιακά έσοδα της Ρωσίας εκτινάχθηκαν σε ύψος-ρεκόρ 320 δισ. δολαρίων το 2023 και πρόκειται να αυξηθούν ακόμη περισσότερο. Περίπου το 1/3 των χρημάτων δαπανήθηκε για τον πόλεμο στην Ουκρανία πέρυσι, σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, και ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό πρόκειται να δοθεί για τη χρηματοδότηση του πολέμου το 2024.

Στη μεγάλη εικόνα βρίσκονται τόσο η Ινδία, στην οποία μέσα στο 2023 η Ρωσία πούλησε ποσότητες αργού πετρελαίου συνολικής αξίας-ρεκόρ 37 δισ. δολαρίων όσο και ο Λακωνικός κόλπος, που έχει κομβικό ρόλο στη διακίνηση του μαύρου χρυσού. Το 2023 περισσότερα από 200 πλοία προερχόμενα από τη Ρωσία πραγματοποίησαν ανοιχτά του Λακωνικού κόλπου μεταφορά ρωσικού πετρελαίου σε άλλα πλοία, τα οποία στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στην Ινδία. Οσο κι αν αυστηροποιούνται οι κυρώσεις σε βάρος του Κρεμλίνου και παρά το γεγονός ότι έχουν αποκαλυφθεί οι διαδρομές του μαύρου χρυσού που προέρχεται από τη Ρωσία, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους κοιτούν τα… βαπόρια να περνούν από μπροστά τους.

Σημειώνεται ότι οι ρωσικές πωλήσεις αργού στην Ινδία δεν υπόκεινται σε κυρώσεις και είναι απολύτως νόμιμες και από εκεί το πετρέλαιο αποκόπτεται από τη ρωσική του καταγωγή. Την ίδια ώρα, Ελληνες εφοπλιστές που κυριαρχούσαν σε μεταφορές ρωσικού πετρελαίου για την Κίνα και την Ινδία αποσύρονται από τη δραστηριότητα αυτή. Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα με τη σειρά. Διεθνείς αναλυτές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μέρος του ρωσικού αργού πετρελαίου που διυλίστηκε από την Ινδία στη συνέχεια εξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες ως πετρελαιοειδή αξίας άνω του 1 δισ. δολαρίων!

Οι αγορές ρωσικού πετρελαίου από την Ινδία αυξήθηκαν κατά 13 φορές σε σχέση με τις προπολεμικές ποσότητες, σύμφωνα με την ανάλυση του Κέντρου Ερευνών για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (Centre for Research on Energy and Clean Air – CREA), την οποία αποκάλυψε πριν από λίγες ημέρες το CNN. Οπως αναφέρεται στην ανάλυση, ο στρατηγικός εταίρος της Ουάσινγκτον, το Νέο Δελχί, απορροφά τις ποσότητες αργού πετρελαίου τις οποίες προ του πολέμου αγόραζαν οι Δυτικοί. Στη συνέχεια η Ινδία πουλάει το διυλισμένο σε ινδικά διυλιστήρια ρωσικό πετρέλαιο στους Δυτικούς… εξαγνισμένο!

Ο Λακωνικός κόλπος

Ο Λακωνικός κόλπος, περίπου 310 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Αθήνας, αποτελεί το κομβικό σημείο της όλης ιστορίας, αφού εκεί γίνονται δεκάδες μεταφορτώσεις πετρελαίου από πλοίο σε πλοίο. Το Bloomberg είχε αποκαλύψει πριν από μερικές εβδομάδες με βίντεο που ανέβασε στο TikTok τι ακριβώς συμβαίνει στα νότια θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας. Στο βίντεο καταγράφονταν τρεις μεταφορές από πλοίο σε πλοίο, οι οποίες αφορούσαν διυλισμένα καύσιμα και όχι αργό πετρέλαιο, ενώ περίπου 12 ακόμη δεξαμενόπλοια περίμεναν στη σειρά για να φορτώσουν. Το ένα δεξαμενόπλοιο είχε παραλάβει καύσιμα ρωσικής προέλευσης από ένα άλλο πλοίο στα ανοιχτά των ακτών της Ρουμανίας νωρίτερα, σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες που συγκεντρώθηκαν και επιθεωρήθηκαν από το TankerTrackers.com. Στη συνέχεια απέπλευσε μέσω του Βοσπόρου για το ραντεβού στον Λακωνικό κόλπο με το άλλο δεξαμενόπλοιο.

Η συγκεκριμένη μεταφόρτωση πετρελαίου που κατέγραψε το Bloomberg πραγματοποιήθηκε περίπου 4 μίλια από τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και περίπου 17 μίλια από το Γύθειο. Οι μεταφορές γίνονται με δεξαμενόπλοια τα οποία ανήκουν στον λεγόμενο «σκοτεινό ή σκιώδη στόλο». Πρόκειται για πλοία-φαντάσματα που υιοθετούν την πρακτική της παροχής ψεύτικων συντεταγμένων στο σύστημα αυτόματης αναγνώρισης (AIS). Η πρακτική αυτή ονομάζεται spoofing (παραποίηση).

Οι ελληνικές αρχές δεν έχουν καμία δυνατότητα ελέγχου των δραστηριοτήτων στον Λακωνικό κόλπο και ο λόγος είναι ότι αυτές γίνονται σε διεθνή ύδατα, τα οποία ξεκινούν μόλις 6 μίλια από την ακτή. Παρά τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ, δεν φαίνεται να επηρεάζεται η δραστηριότητα με τον μαύρο χρυσό. Πριν από λίγες ημέρες ήταν η σειρά του CNN να γίνει μάρτυρας μεταφόρτωσης πετρελαίου από πλοίο σε πλοίο έξω από το Γύθειο. Πιο συγκεκριμένα, δύο πετρελαιοφόρα -το ένα τεράστιο, το άλλο μικρότερο- παρατάχθηκαν δίπλα-δίπλα και έκαναν μετάγγιση αργού πετρελαίου. Στόχος, η συγκάλυψη της προέλευσης και του τελικού προορισμού του.

Σύμφωνα με το CNN, τα δύο συγκεκριμένα δεξαμενόπλοια έχουν πολυτάραχη ιστορία. Και τα δύο φόρτωσαν και απέπλευσαν από ρωσικά λιμάνια εβδομάδες νωρίτερα. Βασιζόμενο σε πληροφορίες από την εταιρεία Pole Star Global, η οποία αναπτύσσει πρωτοποριακές τεχνολογίες για τη συγκέντρωση και ανάλυση πληροφοριών για τη ναυτιλία, το CNN αναφέρει ότι το ένα δεξαμενόπλοιο ανήκει σε εταιρεία με έδρα στην Ινδία, η οποία κατηγορείται για συμμετοχή σε παραβιάσεις των κυρώσεων, και το άλλο ανήκε στο παρελθόν σε άτομο που υπόκειται σε ξεχωριστές κυρώσεις των ΗΠΑ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ηγήθηκαν ενός συνασπισμού χωρών στα τέλη του 2022 που συμφώνησαν σε ένα ανώτατο όριο τιμών, αναλαμβάνοντας τη δέσμευση να μην αγοράζουν οι χώρες-σύμμαχοι ρωσικό αργό πάνω από 60 δολάρια το βαρέλι. Τα εν λόγω κράτη απαγόρευσαν επίσης στις ναυτιλιακές και ασφαλιστικές εταιρείες τους -βασικούς παράγοντες της παγκόσμιας ναυτιλίας- να διευκολύνουν το εμπόριο ρωσικού αργού πάνω από αυτή την τιμή. «Το ανώτατο όριο τιμών ήταν το πραγματικό έναυσμα για τη δημιουργία του σκιώδους στόλου», δηλώνουν διεθνείς αναλυτές. «Οσο μακρύτερες είναι οι αλυσίδες εφοδιασμού, τόσο πιο δύσκολο είναι να διαχωρίσει κανείς τις μεταφορές από πλοίο σε πλοίο και τόσο πιο δύσκολο είναι να προσδιοριστεί το πραγματικό κόστος ενός ρωσικού βαρελιού».

Ορισμένες εμπορικές συναλλαγές πετρελαίου μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας είναι φανερές. Η Windward, εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης που αναλύει τα δεδομένα στη ναυτιλιακή βιομηχανία, μελέτησε τις παγκόσμιες ναυτιλιακές κινήσεις για το CNN και εντόπισε 588 απευθείας ταξίδια πετρελαιοφόρων από τη Ρωσία προς την Ινδία πέρυσι. Ωστόσο, ορισμένες μεταφορές μεταξύ των δύο χωρών είναι περίπλοκες, όπως είδε το CNN στα ανοιχτά των ελληνικών ακτών. Η Pole Star Global εξέτασε την ίδια διαδρομή και εντόπισε να έχουν γίνει πάνω από 200 ταξίδια πέρυσι από πλοία που φόρτωσαν στη Ρωσία και έκαναν μεταφόρτωση στον Λακωνικό κόλπο σε άλλο πλοίο, το οποίο συνέχισε για την Ινδία. Η Pole Star Global υποψιάζεται ότι το πρωταρχικό κίνητρο γι’ αυτές τις μεταφορές ήταν η αποφυγή των κυρώσεων, αφού η τιμή του βαρελιού ήταν πάνω από 60 δολάρια και σχεδόν όλα αυτά τα πλοία που συμμετείχαν στις μεταφορές είχαν σύνδεση με τις ΗΠΑ ή την Ευρωπαϊκή Ενωση, άρα θα είχαν υποστεί βαριές κυρώσεις αν εντοπίζονταν.

Ασύλληπτα κέρδη

Οι αναλυτές αναφέρουν ότι τα κέρδη που μπορούν να προκύψουν ακόμη και από μΙα παράκαμψη των κυρώσεων κατά της Ρωσίας είναι τεράστια, λόγω των σημαντικών ποσών που εμπλέκονται στην εμπορία του φορτίου ενός και μόνο δεξαμενόπλοιου. «Πραγματικά μιλάμε για κάτι το οποίο είναι εκπληκτικά προσοδοφόρο», δήλωσε ο Εϊμι Ντάνιελ της Windward. «Ο πειρασμός να το κάνουν αυτό… είναι τεράστιος για τους εμπόρους. Θα μπορούσαν απλώς να βγάλουν 10-40 εκατ. δολάρια μέσα σε τέσσερις ή πέντε μήνες. Δεν είμαι σίγουρος ότι υπάρχει κάποια άλλη ευκαιρία στον κόσμο για να το κάνουν αυτό». Ο σκιώδης στόλος επέτρεψε στη Ρωσία να δημιουργήσει μια παράλληλη ναυτιλιακή δομή με εκατοντάδες δεξαμενόπλοια αδιαφανούς ιδιοκτησίας, τα οποία χρησιμοποιούν πολύπλοκες διαδρομές. Η Windward εκτιμά ότι ο στόλος αυτός αυξήθηκε σε 1.800 πλοία πέρυσι. Ο αντίκτυπος στη Ρωσία από την αγορά αργού πετρελαίου από την Ινδία ήταν να μειωθεί η πίεση που αισθάνεται ο Βλαντιμίρ Πούτιν από τις κυρώσεις.

Με την απώλεια της ευρωπαϊκής αγοράς, η οποία απορροφούσε σχεδόν το σύνολο των 1,6 εκατ. βαρελιών αργού που μεταφέρονταν ημερησίως από τα ρωσικά λιμάνια της Βαλτικής, της Μαύρης Θάλασσας και της Αρκτικής, η Μόσχα έχει αναγκαστεί να βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε αγοραστές στην Κίνα, στην Ινδία και, σε μικρότερο βαθμό, στην Τουρκία. Αυτό συνεπάγεται πολύ μεγαλύτερα ταξίδια και πολύ περισσότερα πλοία. Η Ινδία έχει δικαιολογήσει τις αγορές της από τη Ρωσία ως μέσο διατήρησης των παγκόσμιων τιμών σε χαμηλότερα επίπεδα, καθώς δεν ανταγωνίζεται τα δυτικά κράτη για το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής. Ο υπουργός Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου της Ινδίας Χαρντίιπ Σινγκ Πούρι δήλωσε στο CNBC την περασμένη εβδομάδα: «Αν αρχίσουμε να αγοράζουμε περισσότερο από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής, η τιμή του δεν θα είναι στα 75 ή 76 δολάρια. Θα ανέλθει στα 150 δολάρια».

Μέρος του αργού διυλίζεται σε προϊόντα πετρελαίου σε διυλιστήρια στη δυτική ακτή της Ινδίας και στη συνέχεια εξάγεται, όπως προαναφέραμε, στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες που έχουν υπογράψει κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας. Αυτό συμβαίνει γιατί τα προϊόντα που προκύπτουν από τη διύλιση πετρελαίου εκτός της Ρωσίας δεν καλύπτονται από τις κυρώσεις, μια παράλειψη που οι επικριτές αποκαλούν «παραθυράκι διυλιστηρίου». Η ανάλυση της CREA εκτιμά ότι οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής διυλισμένων προϊόντων από την Ινδία που παρασκευάστηκαν από ρωσικό αργό, αξίας 1,3 δισ. δολαρίων, μεταξύ των αρχών Δεκεμβρίου του 2022, όταν εισήχθη το ανώτατο όριο τιμών, και του τέλους του 2023. Οι εκτιμήσεις του οργανισμού βασίζονται σε δημόσια διαθέσιμα ναυτιλιακά και ενεργειακά δεδομένα.

Η αξία αυτών των εξαγωγών πετρελαιοειδών αυξάνεται σημαντικά όταν συμπεριληφθούν και οι σύμμαχοι των ΗΠΑ που επιβάλλουν επίσης κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Η Μόσχα έχει βρει μέσα για να πλουτίσει και από αυτή τη διαδικασία διύλισης και εξαγωγής από την Ινδία. Συγκεκριμένα, ένα από τα ινδικά διυλιστήρια και λιμάνια που δέχονται ρωσικό αργό βρίσκεται στο Βάντιναρ και διοικείται από την εταιρεία Nayara Energy, που ανήκει κατά 49,1% στον ρωσικό κρατικό πετρελαϊκό κολοσσό Rosneft. Η CREA εκτίμησε ότι οι ΗΠΑ εισήγαγαν προϊόντα πετρελαίου αξίας 63 εκατ. δολαρίων που διυλίστηκαν στο Βάντιναρ το 2023 και ότι περίπου το ήμισυ του αργού που χρησιμοποιήθηκε στο εργοστάσιο ήταν ρωσικό.

Οι Ελληνες

Τα δεξαμενόπλοια που ανήκαν σε Ελληνες αποτελούσαν το 21% της συνολικής χωρητικότητας που φόρτωναν πετρέλαιο και πετρελαιοειδή σε ρωσικά λιμάνια τον περασμένο Ιανουάριο, σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τη Vortexa και τη Lloyd’s List Intelligence. Ωστόσο, κυρίαρχα στο εμπόριο κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου ήταν τα πλοία του σκοτεινού στόλου. Το 48% του συνόλου των δεξαμενόπλοιων που παρακολουθήθηκαν τον περασμένο μήνα ήταν ηλικιωμένα, ανώνυμα δεξαμενόπλοια, που λειτουργούσαν σε μεγάλο βαθμό εκτός της δικαιοδοσίας και των συμφερόντων της Δύσης.

Τα πλοία που καταπλέουν σε ρωσικά λιμάνια παρακολουθούνται στενά από ρυθμιστικές αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ και της Ευρώπης εν όψει του νέου ανώτατου ορίου τιμών πετρελαίου η επιβολή του οποίου άρχισε από τις 19 Φεβρουαρίου του 2023, για την αντιμετώπιση της εκτεταμένης αποφυγής των κυρώσεων που παρατηρήθηκε κατά το τελευταίο περσινό εξάμηνο. Μέχρι πριν από λίγο καιρό, ένα σύμπλεγμα ιδιωτικών ελληνικών ναυτιλιακών εταιρειών με δεξαμενόπλοια κυριαρχούσε στις οικονομικά αποδοτικές ρωσικές πετρελαϊκές συναλλαγές μετά τη βορειοδυτική Ευρώπη.

Ο αριθμός των δεξαμενόπλοιων ελληνικών συμφερόντων που μετέφεραν ρωσικό αργό πετρέλαιο μειώθηκε σε μόλις οκτώ τον Ιανουάριο, σύμφωνα με τα στοιχεία παρακολούθησης πλοίων που συγκέντρωσε το Bloomberg. Υπενθυμίζεται ότι τον Μάιο ο αριθμός των πλοίων ξεπερνούσε τα 40, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος του β’ εξαμήνου του 2023 περίπου 20 πλοία ελληνικών συμφερόντων μετέφεραν ρωσικό αργό. Το ΥΠΟΙΚ των ΗΠΑ ζήτησε από τους ιδιοκτήτες δεξαμενόπλοιων της Δύσης να εξηγήσουν αναλυτικά τις ενέργειες στις οποίες προέβησαν προκειμένου να συμμορφωθούν με το πλαφόν των 60 δολαρίων ανά βαρέλι για το ρωσικό πετρέλαιο. Η έξοδος Ελλήνων εφοπλιστών από το παιχνίδι αποδίδεται στην εντατικοποίηση των ελέγχων για την τήρηση του ανώτατου ορίου της τιμής του ρωσικού πετρελαίου από δυτικές κυβερνήσεις.

Τα ελληνόκτητα πλοία έχουν εξαφανιστεί από το εμπόριο του ρωσικού αργού που φορτώνεται στα λιμάνια της χώρας στον Ειρηνικό και μεταφέρεται σε αγοραστές στην Κίνα και την Ινδία. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, έγιναν κάποια τηλεφωνήματα προς τις ναυτιλιακές που προειδοποιούσαν ότι οι ανυπάκουοι θα δουν τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς μπλοκαρισμένους. Επίσης, οι φόβοι ότι η επιβολή κυρώσεων θα μπορούσε να αφήσει τους πλοιοκτήτες για παρατεταμένο χρονικό διάστημα με αδιάθετα φορτία επειδή υπόκεινται στις κυρώσεις οδήγησε πολλές από τα ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες να αποχωρήσουν από τις ρωσικές συναλλαγές.