350
Ίωνες, Αιολείς και Δωριείς στην Μικρά Ασία – Τα τρία φύλα του Ελληνισμού (φωτογραφίες)
Ο γεωγραφικός χώρος της Μικράς Ασίας ορίζεται προς τα δυτικά από το Αιγαίο πέλαγος, προς τα βόρεια από την Προποντίδα και τον Εύξεινο Πόντο, προς τα νότια από τη Μεσόγειο, ενώ στα ανατολικά εκτείνεται ως τον Τίγρη και τον Ευφράτη ή ακόμη ως τα όρη της Αρμενίας
O όρος «Μικρά Ασία» ορίζεται, αναλόγως της χρονικής περιόδου, με διαφορετικό τρόπο. Αρχικά τον συναντάμε στο έργο του γεωγράφου Κλαύδιου Πτολεμαίου, τον 2ο αι. μ. Χ., οπότε περιλαμβάνει μόνο τα δυτικά και νότια παράλια της Τουρκίας, με εξαίρεση τη νοτιοανατολική της προέκταση προς την αρχαία Συρία.
Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται ως συνώνυμος με τον όρο Ανατολία, που όμως είναι ευρύτερος, καθώς περιλαμβάνει και τη Συρία και τη Μεσοποταμία.
Ο γεωγραφικός χώρος της Μικράς Ασίας ορίζεται προς τα δυτικά από το Αιγαίο πέλαγος, προς τα βόρεια από την Προποντίδα και τον Εύξεινο Πόντο, προς τα νότια από τη Μεσόγειο, ενώ στα ανατολικά εκτείνεται ως τον Τίγρη και τον Ευφράτη ή ακόμη ως τα όρη της Αρμενίας.
Η δυτική Μικρά Ασία, περιορίζεται στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, εν πολλοίς την περιοχή όπου εντοπίζεται κυρίως η δράση των Ελλήνων εποίκων.
Σε γενικές γραμμές τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας παρουσιάζουν κοινή εδαφική μορφολογία: μικρές, στενές πεδιάδες που εναλλάσσονται με χαμηλά όρη και διατρέχονται από μικρού ή μεσαίου μεγέθους ποταμούς, τοπίο το οποίο έχει πολλά κοινά με τη μητροπολιτική Ελλάδα.
Η ζώνη αυτή επιμερίζεται σε μικρότερες γεωγραφικές περιοχές, οι οποίες απηχούν περισσότερο ιστορικούς παρά γεωγραφικούς διαχωρισμούς.
ΧΑΡΤΗΣ 1
Ξεκινώντας από βορρά προς νότο, συναντά κανείς την Τρωάδα, την Αιολίδα, την Ιωνία, την Καρία και τη Λυκία. Στο εσωτερικό της παράλιας ζώνης συναντά κανείς τη Φρυγία, τη Λυδία και τη Μυσία, οι οποίες πριν από την Ελληνιστική περίοδο κατοικούνταν κυρίως από μη ελληνικούς πληθυσμούς, αλλά αργότερα αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα του Ελληνισμού.
Η έκταση της Τρωάδας αποτελούσε πρόβλημα ήδη από την εποχή του Στράβωνα, καθώς η περιοχή που ο Όμηρος αποδίδει στον έλεγχο των Τρώων ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή που κατά τα Ιστορικά χρόνια αποκαλούνταν Τρωάς και εκτεινόταν από την Προποντίδα ως τον κόλπο του Αδραμυτίου, απέναντι από τη Μυτιλήνη. Η μεγαλύτερη πόλη της κατά την Ιστορική περίοδο ήταν η Αλεξάνδρεια Τρωάς, που μαζί με το Ίλιον, διατηρούσαν ακέρατη τη μνήμη του ένδοξου παρελθόντος της ομηρικής Τροίας.
Η Αιολίδα καταλαμβάνει τη ζώνη μεταξύ του κόλπου του Αδραμυττίου και της Σμύρνης. Σε αυτή την περιοχή βρίσκονται και οι πιο ηπειρωτικές ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, όπως η Μαγνησία του Σιπύλου και η Λάρισα στον Έρμο. Η Αιολίδα ήταν γεωγραφική οντότητα, χωρίς ποτέ να αποτελέσει διοικητικό κέντρο.
Η Ιωνία είναι η περιοχή της κεντρικής παράλιας Μικράς Ασίας και εκτείνεται γεωγραφικά από την περιοχή απέναντι από τη Χίο έως και τη χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Αποτέλεσε την καρδιά του μικρασιατικού Ελληνισμού από την πρώιμη 1η χιλιετία π.Χ. ως τα Ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια, οπότε και ήταν η βάση της Ρωμαϊκής Επαρχίας της Ασίας.
Η χερσόνησος της Αλικαρνασσού ήταν το επίκεντρο της Καρίας, αν και οι Κάρες φαίνεται πως έλεγχαν πριν από τον ελληνικό αποικισμό και το μεγαλύτερο κομμάτι της Ιωνίας. Η Καρία δεν αποτέλεσε ποτέ ξεχωριστό πολιτικό οργανισμό, αν και το α΄ μισό του 4ου αι. κατόρθωσε, υπό τη δυναστεία των Εκατομνιδών, να παίξει σημαντικό ρόλο, κηδεμονεύοντας και ένα τμήμα των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας.
Ελληνική αρχιτεκτονική σκαλισμένη σε βράχο .Ταφικά σύνολα στην Λυκία
Η Λυκία είναι η νοτιότερη περιοχή των δυτικών παραλίων, φτάνει ως την είσοδο του κόλπου της Αττάλειας και συνορεύει με την Πισιδία και την Παμφυλία. Η γεωγραφική έκταση της Λυκίας δεν ήταν επακριβώς καθορισμένη και κατά καιρούς περιοχές με λυκιακό πληθυσμό βρέθηκαν υπό τον έλεγχο των Καρίων, των Ροδίων και των Ρωμαίων, πριν να αποτελέσει τελικώς αυτόνομη επαρχία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ελληνική αρχαϊκή γλυπτική 700-500 π.Χ. από το ταφικό μνημείο της «Άρπυας» Ξάνθος Μ.Ασία
Η Φρυγία ήταν το απομεινάρι του μεγάλου φρυγικού κράτους του 8ου αι. π.Χ. Οι Φρύγες ζούσαν σε μια ευρεία γεωγραφική περιοχή, η οποία ήδη κατά τη διάρκεια της περσικής αυτοκρατορίας χωριζόταν σε ελλησποντιακή και μεγάλη ηπειρωτική Φρυγία
Η Μυσία, πατρίδα των Μυσών, είχε εξίσου ασαφή γεωγραφικά όρια και ακόμη και σήμερα, οι ιστορικοί διαφωνούν για το τι επακριβώς περιλάμβανε. Το κέντρο της ήταν η Τευθρανία, εκεί όπου αργότερα ιδρύθηκε η Πέργαμος.
Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός – Μινωϊτες και Μυκηναίοι Θαλασσοπόροι
Κατά τον 18ο αι. π. Χ., οι Μινωίτες θαλασσοπόροι κατάφεραν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους, εκτός από τις Κυκλάδες και από ορισμένα στρατηγικά σημεία της μητροπολιτικής Ελλάδας και στα μικρασιατικά παράλια. Οι κυριότερες αποικίες που δημιούργησαν εκεί, με βάση τα πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, είναι η Μίλητος και η παρακείμενη Ιασός της Καρίας.
Mυκηναϊκό νεκροταφείο βρέθηκε στην Αλικαρνασσό του 1500 π.Χ.
Η μυκηναϊκή παρουσία στη Μικρά Ασία είναι μεγάλη αρχίζοντας από τα Τρωϊκά . Ακόμη και σήμερα βρίσκουμε αντικείμενα και τάφους σε όλο το μήκος της Δυτικής κυρίως Μ Ασίας , αλλά εστιάζεται κυρίως σε περιοχές όπου προηγουμένως είχε αναπτυχθεί το υπερπόντιο εμπόριο των Μινωιτών. Το σημαντικότερο κέντρο της δραστηριότητας τους είναι η Μίλητος, όπου Μινωίτες και Μυκηναίοι συνυπάρχουν για ένα διάστημα. Κατά τον 15ο αιώνα π.Χ. όμως, και έως το 1200 π.Χ. περίπου, η πόλη φαίνεται ότι ελέγχεται απευθείας από τους Αχαιούς.
Γύρω στα 1200-1180 π. Χ. μια σειρά βίαιων καταστροφών στην ανατολική Μεσόγειο σηματοδοτεί το τέλος της Εποχής του Χαλκού και την ανάδειξη νέων δυνάμεων: τα μυκηναϊκά ανάκτορα καταστρέφονται, το βασίλειο των Χετταίων καταρρέει, στη Συρία και την Παλαιστίνη αναδύονται νέες δυνάμεις , ενώ η Αίγυπτος παρακμάζει. Η ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία διακόπτεται απότομα, αλλά μόνο προσωρινά.
Ο Νέος Ελληνικός Αποικισμός της Μικράς Ασίας
H παράδοση ,δηλαδή της αναπόδεικτης ινδοευρωπαϊκής θεωρίας, συνδέει τον αποικισμό της Μικράς Ασίας με την Κάθοδο των Δωριέων, γύρω στο 1.100 π.Χ. Αυτό όμως τελικά αποδείχτηκε ότι δεν υπήρξε. Η σύγχρονη έρευνα ωστόσο θεωρεί πιθανότερη τη σταδιακή μετακίνηση πληθυσμών από τον κύριο ελλαδικό χώρο προς τη Μικρά Ασία, η οποία και διήρκεσε τρεις περίπου αιώνες. Τρεις πληθυσμιακές ομάδες εμπλέκονται κυρίως στον αποικισμό της Μικράς Ασίας.Φυσικά και ελληνικοί πληθυσμοί ζούσαν σε όλες τις περιοχές αυτές ,όπου και προστέθηκαν οι νεοφερμένοι .
Στα βόρεια παράλια εγκαταστάθηκαν οι Αιολείς. Ξεκίνησαν τη μετακίνησή τους τέσσερις γενιές πριν από τους Ίωνες, με αρχηγό τον Ορέστη, ο οποίος όμως πέθανε στην Αρκαδία. Οι απόγονοι του, ακολουθώντας ένα αργό δρομολόγιο και αφού προηγουμένως εγκαταστάθηκαν στη Φωκίδα και τη Θράκη, έφτασαν τελικά στη Μικρά Ασία και τα νησιά του Αιγαίου την ίδια περίπου περίοδο με τους Ίωνες (περίπου το 1050 π.Χ. ).
Πρόσοψη του ναού του Διός από τον Μαίανδρο
της Μικράς Ασίας περί το 200 π.Χ.-Βρετ.Μουσείο
Εγκαταστάθηκαν στη Λέσβο, στην Τένεδο, στην Τρωάδα και στην περιοχή που ονομάστηκε Αιολίδα, όπου ίδρυσαν την Πιτάνη, τη Μύρινα, τις Αιγές, την Κύμη και τη Σμύρνη, η οποία όμως αργότερα πέρασε στον έλεγχο των Ιώνων.(ΧΑΡΤΗΣ 2) Στην ενδοχώρα ίδρυσαν τη Μαγνησία του Σιπύλου και τη Λάρισα στον Έρμο, ενώ σε Αιολείς αποδίδεται επίσης η ίδρυση της Μαγνησίας του Μαιάνδρου, που γεωγραφικά ανήκει στην Ιωνία.
Ο χρονικογράφος Ερατοσθένης τοποθετεί την μετανάστευση των Ιώνων, 140 χρόνια μετά την πτώση της Τροίας, δηλαδή το 1044π.Χ. ( ΕΡΕΥΝΑ :Νέα χρονολόγηση του Τρωικού Πολέμου – Τοποθετείται στο 1347 πΧ και η γέννηση του Ηρακλή στο 1406πΧ) Σήμερα είναι γνωστό ότι αυτό το αποικιακό ρεύμα κράτησε πάνω από δύο αιώνες. Οι περισσότεροι Ίωνες θεωρούσαν ότι κατάγονταν από τους Αθηναίους, αλλά ο ρόλος της Αθήνας ήταν μάλλον,για μερικούς ερευνητές , αυτός ενός ενδιάμεσου μεταξύ των πληθυσμών των Ιώνων που έφευγαν από την Πελοπόννησο (Κορινθία, Αργολίδα, Μεσσηνία) και τον τελικό προορισμό. Οι Ίωνες ίδρυσαν τη Δωδεκάπολη, χαλαρή συνομοσπονδία με θρησκευτικό χαρακτήρα και έδρα το Ιερό του Ελικώνειου Ποσειδώνα στο ακρωτήριο της Μυκάλης. Οι πόλεις αυτές ήταν (από βορρά προς νότο): η Φώκαια, που γεωγραφικά εντάσσεται στην Αιολίδα, οι Κλαζομενές, οι Ερυθρές, η Χίος, η Τέως, η Λέβεδος, η Κολοφώνα, η Έφεσος, η Σάμος, η Πριήνη, ο Μυούς και η Μίλητος.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Κνίδου και ο λέων που βρέθηκε εκεί και βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό μουσείο.Επάνω η Αγορά της ελληνικής πόλεως
Το τελευταίο μεταναστευτικό ρεύμα ανήκει σε Δωριείς, προερχόμενους από την Πελοπόννησο και την Κρήτη, οι οποίοι κατέλαβαν την περιοχή που εκτείνεται μεταξύ του όρους Λάτμος και του κόλπου του Μαρμαρά, μαζί με τα παρακείμενα νησιά. Ίδρυσαν την Εξάπολη, με έδρα το Ιερό του Τριοπίου Απόλλωνα, στη χερσόνησο της Κνίδου.
Οι δωρικές πόλεις ήταν η Κνίδος και η Αλικαρνασσός στα μικρασιατικά παράλια και οι νησιωτικές πόλεις Λίνδος, Κάμειρος, Ιαλυσός στη Ρόδο, καθώς και η Κως. Σύντομα, η Αλικαρνασσός εκδιώχθηκε από την Εξάπολη.
O Β΄ αποικισμός, το φαινόμενο της εξάπλωσης του Ελληνισμού στο σύνολο σχεδόν του μεσογειακού χώρου, από το 800 ως το 500 π. Χ. περίπου, δεν βρήκε αμέτοχη την ελληνική Μικρά Ασία. Οι μεγάλες ελληνικές πόλεις της περιοχής συμμετείχαν στο αποικιακό ρεύμα προς τη Δύση, τη βόρεια Αφρική, τη Θράκη και τη Μαύρη Θάλασσα, είτε σε συνεργασία είτε διαγκωνιζόμενες μεταξύ τους για την πρωτοκαθεδρία.
Προνομιακό χώρο δράσης για τους Έλληνες της Μικράς Ασίας και ιδιαίτερα για τους Ίωνες, αποτέλεσε η δυτική Μεσόγειος και ο Εύξεινος Πόντος με την Προποντίδα, κάτι που μαρτυρά τον κατά βάση εμπορικό χαρακτήρα των αποικιών.
Πρωτοπόρος και σημαντικότερη αποικιακή δύναμη ήταν η Μίλητος. Θεωρείται ότι οι πρώτες αποικίες της ήταν η Σινώπη, η Τραπεζούντα στη Μαύρη Θάλασσα στα μέσα του 8ου αι. π.Χ.) και η Κύζικος (756 π.Χ.).
Αργότερα ίδρυσε μόνη ή σε συνεργασία με άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας και του Αιγαίου το Πάριον (με την Πάρο και τις Ερυθρές, το 709 π.Χ.), την Προκόνησο (690 π.Χ.), την Άβυδο (676 π.Χ.), την Προυσία, την Κίο (627 π.Χ.) και την Καρδία (μαζί με τις Κλαζομενές, στα τέλη του 7ου αι. π.Χ.) στη Θράκη και στην Προποντίδα αντίστοιχα, καθώς και μια σειρά πόλεων στη Μαύρη Θάλασσα (Ίστρος το 657 π.Χ., Όλβια-Βορυσθένη το 647 π.Χ., Απολλωνία το 609 π.Χ., Παντικάπαιον το 600π.Χ., Οδησσός το 585 π.Χ., Αμισός το 564 π.Χ. μαζί με τη Φώκαια, Ηράκλεια Ποντική το 554 π.Χ. και το Μυρμήκειον, την Τυριτάκη, τους Κήπους, την Τόμιδα, μεταξύ 550 π.Χ.).
Η Μίλητος ηγήθηκε επίσης της εγκαθίδρυσης της μοναδικής ελληνικής αποικίας στην Αίγυπτο, της Ναυκράτιδος, σε συνεργασία με τη Χίο, τη Ρόδο, τη Σάμο και την Αίγινα (620-610 π.Χ. περίπου).
Ελληνίδες πόλεις στην Μαύρη Θάλασσα
Τα πλούσια ευρήματα κεραμικής από τη Μίλητο, που η αρχαιολογική σκαπάνη ανέδειξε σε πληθώρα σημερινών πόλεων της βόρειας Τουρκίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Γεωργίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας αποτελούν σήμερα τεκμήρια της πυρετώδους δραστηριότητας των Μιλήσιων ναυτικών.
Σε σχέση με τις υπόλοιπες μικρασιατικές μητροπόλεις, αξιοσημείωτες είναι οι αποικίες της Φώκαιας (Λάμψακος, το 654 π.Χ.) και της Τέως (Άβδηρα, το 545 π.Χ. και Φαναγορία, το 545 π.Χ. περίπου).
Οι Σάμιοι και οι Φωκαείς ήταν οι πρώτοι Ίωνες που αποτόλμησαν μακρινά ταξίδια στη Δύση. Ενώ οι πρώτοι είχαν καθαρά εμπορικούς στόχους, οι Φωκαείς απέβλεπαν σε πιο σταθερές βάσεις στην εξάπλωση τους προς τη δυτική Μεσόγειο. Η ίδρυση της Μασσαλίας το 600 π.Χ. στα νότια παράλια της Γαλλίας και του Εμπορίου στη βορειοανατολική ακτή της Ιβηρικής χερσονήσου, έθεσαν τα γεωγραφικά όρια της εξάπλωσης αυτής.
Οι δύο αυτές πόλεις αναδείχθηκαν με τη σειρά τους σε μητροπόλεις αποικιών όπως το Ημεροσκόπιο και η Μαινάκη στην Ιβηρική, η Αλαλία στην Κορσική (που όμως εγκαταλείφθηκε λόγω του ανταγωνισμού των Καρχηδόνιων και των Ετρούσκων ) και η Ελέα στη δυτική Κάτω Ιταλία.
Ερείπια της Ελληνίδας πόλεως Ελαία στην Μικρά Ασία
Οι υπόλοιποι Έλληνες της Μικράς Ασίας ωστόσο δεν επέδειξαν την ίδια αποικιακή δραστηριότητα. Οι Κνίδιοι ίδρυσαν την αποικία της Μέλαινας Κέρκυρας σ’ ένα νησί των Δαλματικών ακτών και μαζί με τους Ρόδιους, τη Λιπάρα στην ομώνυμη νήσο βορειοδυτικά της Σικελίας, στην Τυρρηνική θάλασσα. Οι θέσεις αυτές ενισχύθηκαν μετά την περσική κατάληψη της Μικράς Ασίας, οπότε πολλοί Ίωνες εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και εγκαταστάθηκαν στις αποικίες, αλλά και σε άλλες θέσεις τη Δύσης, ελληνικές και μη, με αποτέλεσμα να διαδοθεί στις τέχνες της κυρίως Ελλάδας και της Ιταλίας ένα ρεύμα «πανιωνισμού», που κυριάρχησε κατά το τελευταίο τρίτο του 6ου π.Χ.
Η Αρχιτεκτονική της Μικράς Ασίας
Ο Ιωνικός ρυθμός
O Ιωνικός ρυθμός διαμορφώθηκε κατά τον 7ο αι. π.Χ., σε περιοχές κατοικημένες από Ίωνες, κυρίως στη Μικρά Ασία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι ο ιωνικός κίονας, που αποτελείται από τρία μέρη: το κιονόκρανο, τον κορμό και τη βάση. Ο κίονας στηρίζει το θριγκό, που αποτελείται από το επιστύλιο, τη ζωφόρο και το γείσο. Τον 6ο αι. π.Χ. πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας, δημιούργησαν δική τους αρχιτεκτονική έκφραση, στηριζόμενη πάντα στο διακοσμητικό και μορφολογικό πλούτο του ιωνικού ρυθμού. Τότε υψώθηκαν οι τεράστιοι ιωνικοί δίπτεροι ναοί.
Οι ιωνικοί ναοί, που ανεγέρθησαν κατά τους Αρχαϊκούς χρόνους στην ανατολική Ιωνία, ξεπερνούσαν κατά πολύ σε μέγεθος τους δωρικούς ναούς της ηπειρωτικής Ελλάδας, αν και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός τους δεν διέφερε σημαντικά. Το Αρτεμίσιο της Εφέσου (μέσα 6ου αι. π.Χ.) και το Διδυμαίο της Μιλήτου (540-525 π.Χ.) ανήκουν στους σημαντικότερους και μεγαλοπρεπέστερους ναούς της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η πρόσοψη των αρχαϊκών ναών της Ιωνίας έχει συνήθως 8 κίονες, με ύψος που μπορεί να φτάνει ως και τα 19 μ., στην κάτοψη επικρατεί ο τύπος του μεγαλοπρεπούς δίπτερου, με δύο περιμετρικές κιονοστοιχίες γύρω από τον κυρίως ναό.
Ο Μεγάλος ναός της Άρτεμης στην Έφεσο Κάτω το τύμπανο της βάσης ,παριστά τον Θάνατο το Ερμή ψυχοπομπό την Περσεφόνη τον Πλούτωνα και πιθανά την Άλκηστη ή την Ευρυδίκη κίονα -Βρετ .Μουσείο.
Ο Ιωνικός ρυθμός συνέχισε να γνωρίζει μεγάλη άνθηση στη Μικρά Ασία κατά τον 4ο αι. π.Χ. και κατά την ελληνιστική περίοδο, όταν οι ελληνικές πόλεις είχαν την ευχέρεια να ανεγείρουν μεγαλόπρεπα οικοδομήματα που ανταγωνίζονταν του ναούς του παρελθόντος.
Ο ναός της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής στον φυσικό του χώρο.
Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές στη Μαγνησία έγιναν το 1891, από το γερμανό Καρλ Χούμαν, τον αρχαιολόγο που ανακάλυψε το Βωμό της Περγάμου. Στη Μαγνησία επί Μαιάνδρω, υπήρχαν οι μυστηριώδεις πέτρες που είχαν την ιδιότητα να έλκονται και να απωθούνται μεταξύ τους.Την πόλη κοσμούσαν τρεις τουλάχιστον ναοί, ένας ναός της Αθηνάς, ένας ναός του Διός Σωσιπόλιδος και, βεβαίως, ο μεγαλοπρεπής ναός της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής, της θεάς με τα λευκά φρύδια. Η Άρτεμις Λευκοφρυηνή – ή Λευκόφρυς – συνιστούσε τοπική μορφή της θεότητας, που δε συναντάται πουθενά αλλού. Ο ναός της Αρτέμιδος μαρτυρείται από τον 3ο αιώνα και είχε διαστάσεις 58 επί 32 μέτρων, με 8 σειρές από 15 ιωνικούς κίονες. Κατά τον Βιτρούβιο, κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Ερμογένη κατά το ιωνικό πρότυπο. Ο Στράβων μας λέει, ότι στο μέγεθος και στους θησαυρούς, ο ναός της Αρτέμιδος υστερούσε από αυτόν της Εφέσου, αλλά στην ομορφιά και στην αρμονία των μερών υπερτερούσε από όλους τους ναούς της Μικρασίας. Στο ναό της Λευκοφρυηνής ο Ερμογένης εφεύρε το είδος του οκτάστυλου ψευδοδιπτέρου, εφαρμόζοντας καινοτόμες σχεδιαστικές ιδέες, όπως το ερμογενειακό εύστυλον, κατά το οποίο το μετακιόνιο ισούται με το δύο και ένα τέταρτο της διαμέτρου βάσεως των κιόνων.Τα ερείπια, όσα διέφυγαν από τις αρπαγές, τη λάσπη και τα στοιχεία, κείνται στο έδαφος. Ατάκτως εριμμένα, άφθονα, απέριττα, λουσμένα στο ιωνικό φως, σιωπηλά, αλλά και εύγλωττα.
Ο Ναός του Απόλλωνα στα Δίδυμα
Οι σημαντικότεροι ιωνικοί ναοί, είναι το Αρτεμίσιο στην Έφεσο, ο Ναός του Απόλλωνα στα Δίδυμα, ο Ναός της Αθηνάς στην Πριήνη, ο Ναός της Άρτεμης Λευκοφρυήνης στη Μαγνησία του Μαιάνδρου και ο Ναός της Άρτεμης στις Σάρδεις.
Μαρμάρινη ελληνική κολόνα ιωνικού ρυθμού από τον ναό της Αρτέμιδος στις Σάρδεις -Μητρ Μουσειο Ν.Υ.
Τα δύο πρώτα παρουσιάζονται ως διακοσμητικά συμβολικά ίσως ανάγλυφα ενώ τα επόμενα ως δομικά αρχιτεκτονικά
στοιχεία επίσης διακρίνεται και η φερόμενη εξελικτική πορεία από Αιολική απόδοση σε Ιωνική.
Ο Αιολικός ρυθμός
To αιολικού ρυθμού κιονόκρανο από αρχαϊκό ναό στην αιολική Λάρισα της Τρωάδος Μ.Ασίας-ΧΑΡΤΗΣ 2
To αιολικού ρυθμού κιονόκρανο, ονομάζεται και πρωτοϊωνικό. Φέρει δύο έλικες, μεταξύ των οποίων αναπτύσσεται ένα ανθέμιο και στη βάση του έχει συνήθως ανάγλυφη διακόσμηση με πέταλα άνθους. και εξελίχθηκε κυρίως στο χώρο της Μικρά Ασίας και της Λέσβου.
Από την Λέσβο ,την Ναυκρατίδα ,την Νεανδρία κίονες αιολικού ρυθμού.
Αναπτύχθηκε στα τέλη περίπου του 7ου αι. π.Χ. στη Σμύρνη, ενώ κατά τη διάρκεια του 6ου αι. π.Χ. συναντάται από την Καρία έως την Τρωάδα. Οι σημαντικότεροι ναοί αιολικού ρυθμού είναι ένας αρχαϊκός ναός στην αιολική Λάρισα, με αξιόλογες πήλινες κεραμώσεις και ο αρχαϊκός ναός στη Νεανδρία της Τρωάδας.
Ο Δωρικός ρυθμός
Ο ναός της θεάς Αθηνάς Η νότια γωνία της κύριας όψης σε αναπαράσταση. -ΑΣΣΟΣ Μ ΑΣΙΑΣ
Ο δωρικός ρυθμός δε, γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη στη Μικρά Ασία. Μοναδικός ναός δωρικού ρυθμού κατά την αρχαϊκή περίοδο είναι ο Ναός της Αθηνάς στην Άσσο (540-530 π.Χ.) που όμως έχει και ιωνικά στοιχεία.
Ναός θεάς Αθηνάς Άσσος Μικρά Ασία.
Κατά την ελληνιστική περίοδο, ο δωρικός ρυθμός εμφανίζεται σποραδικά στη ναοδομία της Μικράς Ασίας, καθώς και σε κοσμικά οικήματα (πρόπυλα, στοές, γυμνάσια).
Κλασική εποχή
Η αρχιτεκτονική του 5ου αι. π.Χ. χαρακτηρίζεται ειδικότερα από την αρμονία των αναλογιών. Οι αρχιτεκτονικές μορφές και οι τρόποι δόμησης βελτιώθηκαν, ενώ τα επιμέρους στοιχεία των αρχιτεκτονικών ρυθμών, του δωρικού και του ιωνικού, απέκτησαν τέλεια ισορροπία. Από τον 5ον αι. π.Χ. υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Έλληνες αρχιτέκτονες άρχισαν να ασχολούνται με τα προβλήματα του εσωτερικού χώρου. Επικράτησε η χρήση του μαρμάρου, με αποτέλεσμα τα αρχιτεκτονικά σύνολα να αποκτήσουν περισσότερη επιβλητικότητα. Η ναοδομία συνέχισε να μονοπωλεί το ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων, με τη διαφορά ότι και κατά τα Κλασικά χρόνια οι ελληνικοί ναοί επιβάλλονταν όχι με το μέγεθος αλλά με την ποιότητα του σχεδιασμού και της κατασκευής τους.